Leven met het ellendige gevoel van onzekerheid

Onzekerheid. Wat een ellendig gevoel hè? Wanneer je wel vragen hebt, maar geen antwoorden. We kunnen allemaal wel een aantal voorbeelden van dat soort vragen bedenken. Ik zit momenteel weer in zo’n fase. Zo’n periode waarin er heel veel vragen in me opkomen, maar ik geen antwoorden heb. Nog niet in elk geval.

Waarom? Wanneer? Hoe?

Vragen kunnen groot zijn of klein. Maar hoe dan ook kan ik er makkelijk een pagina mee vullen. Om te beginnen. En als ik langer nadenk, komen er vast nog meer vragen in me op. De meeste van die vragen beginnen met vergelijkbare woorden. Woorden als: waarom, wanneer, hoe.

Waarom is er zoveel leed in de wereld? Waarom overkomt die ene persoon zoveel ellende? Waarom snappen ze het niet? Wanneer voel ik me beter? Wanneer wordt dat probleem eens aangepakt? Wanneer krijgen we antwoord op die ene belangrijke vraag? Hoelang nog voor de storm gaat liggen? Hoelang moet ik nog volhouden? Hoe moet het nu verder? En zo zijn er vragen genoeg te bedenken.

Vragen die raken aan je leven

Sommige vragen kunnen raken aan je eigen persoonlijke leven. Andere vragen staan wat verder van je af en gaan over situaties verder van huis. Maar ze kunnen je wel helemaal beheersen, onrustig en onzeker maken. Ze raken namelijk aan de zin van het leven in het algemeen en de zin, het doel van jouw leven in het bijzonder. Het gaat over jou en wie jij ten diepste zelf bent. En juist daarom zijn deze vragen zo belangrijk en kun je ze niet zomaar even wegduwen. Ze komen namelijk steeds weer terug.

Ik zit dus momenteel weer in zo’n vragenfase. Dat is niet voor het eerst, regelmatig komen die periodes terug. Het is de kunst om de vragen te laten bestaan en te leven met de onzekerheid van vragen zonder antwoorden. Dat noemen ze ook wel levenskunst. Om ondanks de onzekerheden van het leven, de moeilijkheden en strijd, tóch het leven aan te gaan. Toch door te gaan, onderweg te blijven en je taken trouw uit te voeren.

Pijnprikkels onderdrukken

Dat valt niet altijd mee. Want het is heel normaal om een vervelend gevoel als onzekerheid weg te willen drukken. Dat gevoel geeft namelijk dezelfde prikkel aan onze hersenen als pijn. Bij hoofdpijn of buikpijn nemen we graag een middeltje in om de pijn te onderdrukken. Want pijn is simpelweg niet fijn. Het is storend. Je functioneert er minder van en als je er steeds mee bezig bent, ga je je alleen maar ellendiger voelen. En dan heb ik het nog over relatief milde en onschuldige pijn. Soms zie je mensen echt lijden aan ondraaglijke pijnen en zijn er zelfs geen medicijnen meer om die pijn helemaal te onderdrukken.

Onzekerheid bestaat net als lichamelijke pijn in verschillende soorten en maten. En net als met buikpijn of hoofdpijn willen we die pijn ook graag onderdrukken. Pijn willen we niet voelen. Het onderdrukken van onzekerheid kan door je kop in het zand te steken. Gewoon afleiding zoeken. Dingen doen die wél een lekker gevoel geven en daarmee die pijnprikkel in je hersenen onderdrukken. Werken, winkelen, tv kijken, chocola snoepen of chips, drank- of drugsgebruik… Het kunnen allemaal middelen zijn om maar niet dat ellendige gevoel te hoeven ervaren van de onzekerheid. Geen antwoorden, teveel vragen.

Weglopen of je vragen onder ogen zien?

Persoonlijk heb ik al vroeg geleerd om die onzekerheid weg te drukken en het heeft me ook lange tijd geholpen. Het kan je namelijk door een moeilijke periode heen helpen. Maar uiteindelijk komt er een moment dat je er niet langer omheen kan. Je moet je vragen onder ogen komen. Dat is de enige manier om écht vooruit te komen en je levenspad te bewandelen. Je gaat dan leren om het met jezelf uit te houden te midden van alle vragen en onzekerheden.

Regelmatig probeer ik het weer: weglopen voor de vragen en gewoon net doen of ze er niet zijn. Maar ik weet allang dat het niet zo werkt. De onrust groeit alleen maar als ik dat doe. Niet dat je dat gelijk merkt. Maar heel langzaamaan ontstaan er andere symptomen. Prikkelbare reacties op de mensen om je heen. Een kort lontje. Vermoeidheid. Niet kunnen slapen. Pijnlijke en gespannen spieren. Hoofdpijn of buikpijn. Er kunnen allerlei lichamelijke klachten op gaan treden waar geen duidelijke medische oorzaak voor is. Je kunt wel net doen of die ellendige gevoelens er niet zijn, maar je lichaam reageert er onbewust toch op.

Doe mij maar antwoorden!

Het allerliefst heb je natuurlijk gewoon duidelijkheid. Antwoord op je vragen. Maar het lastige van deze vragen is dat er vaak geen gemakkelijk antwoord op te geven is. En soms komen er helemaal geen antwoorden. Bijvoorbeeld de vraag naar het onrecht in de wereld. Die proberen theologen en filosofen en zoveel anderen al eeuwenlang te beantwoorden. En een eenduidig antwoord hebben ze niet.

Het idiote is dat ik in zo’n periode toch op zoek ga naar antwoorden. Ik lees boeken en artikelen van mensen die verstand van het onderwerp hebben. En op het moment dat ik denk: ah, zou dát het zijn?, komt er een andere expert langs die het tegenovergestelde beweert. Wat moet je daar nou mee?

Die hang naar antwoorden heeft er alles mee te maken dat ik graag de controle heb. Herken je dat? Die onzekerheid, daar kan ik niets mee. Maar antwoorden geven me controle. Alleen is dat dus maar een illusie. Want nog steeds blijken bepaalde antwoorden voor de een wel te werken en voor de ander niet. Het is dus blijkbaar belangrijk om je eigen positie in het leven te bepalen om te ontdekken op welke manier jij verder kunt, mét je vragen. Onderweg naar antwoorden, die je soms wel en soms niet zult ontdekken. En ook dat laatste kan een antwoord zijn.

Vertragen in de schepping

Vandaag heb ik weer uitgevoerd wat mij werkelijk helpt. Wandelen. Zijn. Loslaten. Tja, zo makkelijk is dat niet. En toch kun je ervoor kiezen. Gewoon beginnen met wandelen. Waarom dat helpt? Omdat ik in de natuur stil kan worden. In het bos komen mijn gedachten tot rust. Ik hoef ook niet meer weg te duiken en andere dingen te doen ter afleiding (hoewel wandelen óók afleiding kan zijn!). Vol aandacht richt ik mij op wat er om me heen te beleven is. En het wonderlijke is dat er dan in mij ook wat gebeurt.

Soms geeft de schepping antwoord. Bijvoorbeeld toen ik op een brede en onlangs opgeruimde laan kwam en ineens rust ervoer: ja, opruimen! Alle overtollige ballast overboord! Of het plaatst een en ander in een ander perspectief. Juist doordat ik nog meer vragen krijg. Want waarom zitten al die kevertjes bovenop elkaar? Interessante vraag en tegelijkertijd ontdek ik dan dat ik het niet hoef te weten. Mijn onwetendheid maakt niet uit, want het leven gaat om mij heen gewoon door. Niemand die zich aan die kevers stoort.

Het stellen van deze vragen is trouwens ook heel bijbels. Sla het boek Psalmen maar eens open en de grote vragen vliegen je om de oren. Waarom vergeet God mij? Hoelang nog Heer? Al wandelend in de schepping is het dan vaak Psalm 27 die me verder helpt waar zoveel tegenstrijdige antwoorden me in de war lijken te brengen: “Zoek mijn nabijheid” en “Wacht op de Heer”. Want waar ik geen antwoorden heb, is geen vraag Hem te groot. Daar getuigt de schepping van in al haar pracht.

Verbinding maken

Het is een kunst die valt te leren. En het is nodig om de echte verbinding te maken met je hart. Ja, ik vind het zelf ook een wat zweverige uitdrukking. Houd ik helemaal niet van. En toch is dat wat er gebeurt. Verbinding: je hart spreekt je aan, laat je voelen en legt de connectie met je hoofd, je lijf. In diezelfde stilte kun je ook weer de verbinding met God ervaren en ontdekken wat Hij je te zeggen heeft. Daardoor kun je onderscheiden wat er in je leven écht belangrijk is, wat je nodig hebt in de zorg voor jezelf. Bepalen welke kant je – samen met God –  op mag. Kiezen wat je meeneemt en wat je achterlaat.

Zijn daarmee alle vragen beantwoord? Nee. Maar je krijgt wel meer zicht op de richting waarin je verder kunt. En je hebt ontdekt dat je ondanks de onzekerheid het toch met jezelf kunt uithouden en mag leven.

Die worsteling met alle vragen heeft ook een mooie kant. Ik weet, ik voel nu vaak dat er iets staat te veranderen. Dat ik op een punt kom waar wegen uiteen gaan. Het is een periode van persoonlijke groei en het kan een periode zijn van groei naar God. Hoe lastig en pijnlijk het ook kan voelen.

Als alle zekerheden in het leven wegvallen, blijf je alleen over. Als je het met jezelf uit kunt houden, ontdek je wie en wat er in jouw leven werkelijk toe doet. Durf jij het aan?